4328 Dochter van een zwarthemd

Recensies

27 september 2023

Erg indrukwekkend boek! Traag tempo, maar dat is precies hoe de oorlog door de ogen van Antje Backx-Buursma, de vrouwelijke hoofdfiguur over wie dit boek gaat. Ze heeft “haar” boek nog net kunnen meemaken, en is recent pas overleden op 95jarige leeftijd. Mastenbroek schreef een doorleefd boek, dat je niet zomaar vergeet. Anders dan haar vorige boek dat ik las “Hendrick, de Hollandsche Indiaan”, kwam ik vlot door dit boek heen. Mastenbroek maakte “Mevrouw Backx-Buursma” onvergetelijk. Dit boek kan (jonge) mensen laten nadenken en hen te laten inzien dat niet alles zwart/wit is, zeker in de gepolariseerde tijd waarin we leven. (En dat er niet zo heel erg veel veranderd is, of beter: allemaal lijkt terug te komen.)

Katrien Temmerman naar aanleiding van de nominatie voor de kleine Cervantes 2024 van 4328 Dochter van een zwarthemd op haar Boeken blog spot

27 december 2022

Dit is het op feiten gebaseerde levensverhaal van Antje Buursma, die begin vorige eeuw opgroeit in een gezin waarvan de vader actief lid is van de NSB.

Het begon allemaal zo mooi. In augustus 1939 was er nog geen vuiltje aan de lucht. De vader van de dertienjarige Antje werd opgeroepen net als vele anderen, slechts een voorzorgsmaatregel want Nederland was immers neutraal. Maar als het mei 1940 wordt, komt hij niet thuis voor verlof. Als hij in augustus opduikt blijkt al snel dat het leven van het gezin Buursma drastisch verandert. Omdat haar vader overtuigd nationaalsocialist is en lid van de NSB, wordt hij, nu de Duitsers het land zijn binnengevallen, gezien als vriend van de Duitsers. De schijn was tegen hem: niemand geloofde dat hij niets van de Duitsers moest hebben, maar voor een sterk Nederland was bijvoorbeeld onder leiding van Mussert.

Als de oorlog zich ontvouwt komt hij steeds meer vast te zitten in de (hoge) gelederen van de NSB, het lukt hem niet er uit te stappen. Maar zijn vrouw en dochter zijn er van overtuigd dat hij de waarheid spreekt: hij doet geen slechte dingen. Antje is lid geworden van de Jeugdstorm, de jeugdbeweging van de NSB, hetgeen haar eigenlijk wel bevalt. De discipline die gevraagd wordt, het doorzettingsvermogen dat het uiterste van haar vergt, ze houdt er van.
Het gezin wordt steeds meer met de nek aangekeken, en Antje krijgt herhaaldelijk vernederingen en mishandelingen te verduren.
En dan wordt haar vader vermoord, doodgeschoten door verzetsstrijder Dirk de Ruiter. Het is dan juni 1944.

Een jaar later bevindt Antje, dan 17 jaar oud, zich met haar moeder en kennissen van andere NSB-gezinnen in Westerbork. Ze heeft een ijzersterke conditie, maar de behandeling van de bewakers is ronduit slecht. Dit waren vaak mannen van de Binnenlandse strijdkrachten, mannen die tijdens de oorlog in het verzet hadden gezeten of joden die achtergebleven waren in het kamp, het is niet vreemd dat zij wraak wilden voor het verraad dat NSB-ers al dan niet gepleegd hadden in hun ogen.

De meeste lezers zullen het verhaal van leden van de NSB in oorlogstijd wel kennen, al is hier zeker nog wel nuancering mogelijk, die Mastenbroek dan ook aanbrengt: zoals er ook goede Duitsers waren, heulden ook niet alle NSB-ers met de vijand.
Binnen deze verhaallijn – Antje in de oorlogsjaren – wordt een jong meisje op een harde manier geconfronteerd met de werkelijkheid. Mede daardoor weet ze zich redelijk staande te houden als ze zich in het kamp bevindt. Wat daarover beschreven wordt, dat is waarschijnlijk nauwelijks bekend. Ja, NSB liefjes werden kaalgeschoren en vernederd, maar hoe ze behandeld werden, eenmaal opgesloten in Westerbork? Dat is nauwelijks bekend.

Behalve dat er een historisch verantwoord verhaal verteld wordt – zoals we dat wel aan Bianca Mastenbroek kunnen overlaten – is het ook een verhaal over goed en fout, over keuzes maken, over opgroeien in een moeilijke tijd.

Dit is dan ook een verhaal dat, temeer omdat het gebaseerd is op feiten, een harde waarheid vertelt. Er zijn nogal expliciete scenes.
Er is een plattegrond van Westerbork, een verantwoording met foto’s van betrokken personen, achtergrondinformatie en bronvermelding.
Opnieuw is het boek helemaal áf. Deze schrijfster weet steeds opnieuw te imponeren met haar verhalen rond historische feiten.

Bianca Mastenbroek (1975) debuteerde in 2008 met de roman Vuurproef bij Books of Fantasy. In 2019 won zij de zowel de jonge Beckman als de Thea Beckmanprijs voor haar boek Hendrick, de Hollandsche indiaan. In dit boek heeft ze het verhaal opgetekend dat haar door mevrouw Antje Backx-Buursma verteld is, aangevuld met gegevens uit nader onderzoek. Helaas is kort na het uitkomen van dit boek Mevrouw Backx overleden.

29 september 2022

Dit indringende verhaal laat de lezer niet onberoerd. De omstandigheden in het kamp zijn al bijna even verschrikkelijk als toen er Joden in het kamp werden opgesloten.
Het verhaal wordt verteld vanuit het standpunt van Antje, in de ik-vorm. De lezer kijkt dus mee door haar ogen naar de gebeurtenissen om haar heen en de dingen die zij moet ondergaan. Ook wat ze denkt en voelt wordt daardoor duidelijk.
Het verhaal verloopt chronologisch, maar een tweede verhaallijn geeft weer wat Antje tijdens de oorlog meemaakte en deed. Deze hoofdstukken staan tussen de andere in. Zo krijgt de lezer stilaan zicht op wat er zich tijdens de oorlog afspeelde en hoe het komt dat ze in het kamp zit opgesloten.
De lezer krijgt wel de indruk dat Antje tijdens de oorlog ietwat naïef en onwetend naar de wereld om haar heen keek. Zij was natuurlijk slechts geïnformeerd vanuit het standpunt van haar vader en de NSB. Toch zou ze door de reacties vanuit haar omgeving kritischer kunnen zijn geweest. Dat is achteraf natuurlijk makkelijk gezegd. De onmenselijke behandeling in het kamp wordt duidelijker na het lezen van de verantwoording. De wraakgevoelens van de mensen en het tekort aan voedsel in het hele land zijn mee verantwoordelijk voor de behandeling van de gevangenen.
Bijzonder erg is dat die veroordeelde mensen ook na hun straf alles kwijt waren en nog met de nek werden aangekeken door hun omgeving, tot zelfs hun nakomelingen toe.
Het verhaal is gebaseerd op ware feiten en geënt op de herinneringen die de echte mevrouw A. Backx-Buursma aan de auteur heeft verteld. Die op haar beurt heel wat opzoekwerk heeft gedaan om feiten en gebeurtenissen te controleren en te staven. Dit staat te lezen in een uitgebreide verantwoording door de auteur achteraan in het boek. Aangevuld met fotomateriaal en rapporten.
Een aangrijpend oorlogsverhaal dat de gevolgen verwoord van een keuze die mensen tijdens de oorlog maakten en de consequenties daarvan voor hun gezin.

11 augustus 2022

'Ik wil geen beest worden'

Jeugdboeken over WOII gaan zelden over degenen die 'fout' waren. Bianca Mastenbroek schreef een indringend boek over de dochter van een NSB'er.

"Sinds vader voor de WA ging werken, word ik als uitschot behandeld, daar ben ik aan gewend. Als beest behandeld worden zal ook wel wennen, maar ik wil geen beest worden."
Het is juni 1945 en Antje Buursma, zeventien jaar, zit samen met haar moeder in een barak in Kamp Westerbork. Zij worden gestraft voor de daden van haar vader, die een hoge functie vervulde bij de weerbaarheidsafdeling van de NSB.
Bianca Mastenbroek uit Eindhoven (winnares Thea Beckmanprijs voor beste historische jeugdboek), schrikt er niet voor terug om gedetailleerd te beschrijven hoe de vrouwen en meisjes mishandeld worden in het interneringskamp, tijdens de oorlog nog een doorgangskamp voor Joden.
De vrouwen worden kaalgeschoren, uitgehongerd en in elkaar geslagen. En intussen knaagt die vraag aan Antje: Is ze een slecht mens, zoals de bewakers haar toeblaffen? Was het fout om lid te worden van de Jeugdstorm, omdat vader dat wilde? En heeft haar vader, tegen wie ze opkeek als een held, mensen verraden?
Jeugdboeken over de Tweede Wereldoorlog gaan meestal, vanzelfsprekend, over het lot van Joodse gezinnen of over het verzet. Het perspectief van degenen die fout waren, wordt maar heel zelden gekozen, met Oorlog zonder vrienden van Evert Hartman uit 1979 als bekende uitzondering.
Mastenbroek baseerde haar boek op gedegen historisch onderzoek en op het levensverhaal van Ans Backx-Buursma, met wie ze uitvoerig sprak. Kort na het verschijnen van het boek overleed zij, 95 jaar oud. Uit het nawoord blijkt hoe zij haar hele leven geworsteld heeft met een schande waaraan ze niets kon doen: de dochter van een NSB'er te zijn.
Die worsteling begint al direct na de oorlog in het kamp. Stukje bij beetje wordt haar meer duidelijk over wat haar vader gedaan heeft, en groeit haar twijfel over hem. Tegelijk groeit bij de lezer het begrip voor zijn keuzes.
Dat is de grote verdienste van Bianca Mastenbroek: behalve dat ze een meeslepend jeugdboek schreef over een gewoon meisje in buitengewone omstandigheden, laat ze overtuigend zien dat je nooit iemand zomaar kan wegzetten als 'fout'. Ook al lijkt het nog zo zwart-wit, er is altijd een andere kant aan het verhaal.
Een heftig boek, zeker voor de jonge doelgroep (14+), maar een verhaal dat verteld moet worden.

Anneke van Wolfswinkel van het Eindhovens Dagblad

18 juli 2022

Dit zou in elke boekenkast naast het verhaal van Anne Frank moeten liggen

Wat doe je als auteur als je in between boeken zit en een verhaal hoort dat je direct helemaal bezig houdt? Dan schrijf je daar een jeugdroman over! Dat deed Bianca Mastenbroek inderdaad. Na haar andere jeugdromans met een historisch tintje schreef ze een verhaal rondom het verhaal van mevrouw Backx-Buursma.
Ze dook hiervoor diverse archieven in en ging in gesprek met de hoofdpersoon zelf! Daarna deelde de roman in twee gedeeltes in en vlocht de verhalen door elkaar heen.

“De woorden vullen mijn hoofd. Ik. Ben. Slecht. Anders zou ik toch niet zo behandeld worden?”

In het ene verhaal is de oorlog voorbij en wordt Antje met een heleboel andere mensen opgesloten in het voormalig kamp Westerbork, in dit kamp werden tijdens de oorlog Joden weggevoerd uit ons land. Nu mogen een aantal Joden en mensen van de Binnenlandse Strijdkrachten Antje, haar moeder en vriendin bewaken. Dat gaat met mishandelingen en beledigingen gepaard. Het is een hartverscheurend en eerlijk verhaal waarbij het er soms hard aan toe gaat. Er is ook aandacht voor wat gevangenschap met iemand doet.
Als de lezer in het uitgebreide nawoord leest dat de vele afwijzingen, pesterijen en mishandeling maar een deel zijn van wat Antje heeft meegemaakt dan breekt je hart,

“Ik trek mijn schouders op, maar kan me er niet tussen verschuilen. De blikken raken me net zo hard. Als stenen.”

Het andere verhaal gaat over de oorlog zelf, hoe kwam het zover dat Antje en haar moeder als verrader werden gezien en wat hebben de keuzes van haar vader hiermee te maken?
Daarnaast wordt er verteld hoe de oorlog in Assen verliep, het is ook een mooi verhaal waarin getoond wordt hoe mensen met elkaar omgingen, hoe zat de wereld van een jong meisje in elkaar en hoe gingen kinderen met hun ouders om.
Wat doet angst voor het onbekende met de mensen om je heen en heel praktisch hoe kom je aan eten als er niets is? Antje wordt genegeerd door haar vriendinnen en sluit zich tot blijdschap van haar vader aan bij de Jeugdstorm. Haar vader zegt dat het net padvinders zijn. Hier voelt ze zich geen buitenbeentje.
Wat opvalt is dat ze ondanks dat haar vader een andere keuze heeft gemaakt waar zij op afgerekend wordt, haar vader toch blijft bewonderen en hem trots wil maken. De loyaliteit naar haar beide ouders is zo duidelijk te lezen tussen de regels door. Ook dat Antje soms beter snapt wat er aan de hand is en dat er niet naar haar geluisterd wordt wat een stuk onmacht geeft wat Bianca weer mooi weet te verwoorden in het verhaal.

De centrale vraag in het boek is “In hoeverre kunnen kinderen verantwoordelijk worden gehouden voor de keuzes van hun ouders?” Dat zag de echte Antje nu weer gebeuren en zij besloot haar verhaal te delen voor het te laat is. Dat maakt dat dit een heel goed boek is om in een leesgroep of klas na te bespreken. Dit boek zou in elke boekenkast naast Anne Franks dagboek moeten liggen.

Het boek wordt afgesloten met een uitgebreid verslag van hoe het boek tot stand komt en welke gedeeltes uit het verhaal fictief is en welk gedeelte non-fictief. Hoe het de personen sinds het einde van de jaren veertig gegaan is. Omdat het verhaal zo binnenkomt wil de lezer dat maar al te graag weten. Daarnaast verantwoordt Bianca de verschillende moeilijke keuzes die ze heeft maken tijdens het schrijven. Voor de liefhebber van de geschiedenis van ons land in 1940 – 1945 een mooi en duidelijk stuk om te lezen. En bijzonder dat Bianca ons zo meeneemt in het hele proces.

De hoofdpersoon is inmiddels overleden maar niet voordat ze haar 95e verjaardag uitgebreid heeft kunnen vieren met de kaartenactie die Bianca voor haar georganiseerd heeft ! Heerlijk om dit te kunnen volgen op facebook.

8 juli 2022

Na de Tweede Wereldoorlog was het tijd om alles recht te zetten wat krom was. Het probleem is alleen dat iedereen zo veel ellende heeft meegemaakt, dat het niet altijd duidelijk te zeggen is wie er goed was, en wie slecht. Over één ding waren de meeste mensen het wel eens: had je meegelopen met de Duitse bezetters? Dan was je een van de slechteriken. Deze mensen (vaak aangesloten bij de NSB, ook wel zwarthemden genoemd), werden opgepakt en in de barakken opgesloten, die tot voor kort werden gebruikt door de bezetters. Daar moesten deze beschuldigde Nederlanders wachten op hun rechtspraak.

Opgesloten en genummerd

Al die opgesloten vermeende oorlogsmisdadigers hoeven op niet al te veel steun te rekenen van hun bewakers. Het lijkt er soms op dat ze net zo beken worden als de vorige inwoners van de houten barakken. Ze worden mishandeld, ondervoed, vernederd en minder dan matig verzorgd. Kou, ziekte, agressie en onmenselijke behandelingen zijn aan de orde van de dag. Vanuit die dagelijkse realiteit kijkt de hoofdpersoon van ons verhaal, Antje Buursma, terug op haar jeugd. Haar vader blijkt namelijk een hooggeplaatste NSB-er te zijn geweest, maar zijzelf heeft daar nooit echt iets van meegekregen, behalve dat haar vader voor de Nederlanders was. Maar hoe steekt de vork in de steel? En in hoeverre was zij geïndoctrineerd door haar omgeving?

Heden en verleden

4328 – dochter van een zwarthemd springt per hoofdstuk van het heden, met Antje in een barak, naar het verleden. Naar gebeurtenissen van de afgelopen jaren, waarin ze ontdekt dat haar vader de verkeerde propaganda leest, dat hij ten strijde moet trekken… en later ook dat hij kennissen heeft in Duitse kringen. Maar hoezo zou dat betekenen dat haar vader ‘fout’ was? En wist haar moeder hiervan? Zij is ook opgesloten – in dezelfde barak – en ontkent stellig dat haar vader foute dingen heeft gedaan. Doordat je steeds meer leert over de bewogen geschiedenis van de familie Buursma en de gebeurtenissen in het kamp moet jij je ook als lezer gaan afvragen wat ‘goed’ en ‘fout’ is.

De nasleep van de oorlog en de jacht op NSB-ers is een onderbelicht stukje van de Tweede Wereldoorlog: voor de meesten stopte die op 5 mei. Toch was het toen nog lang niet gedaan. Mannen, vrouwen en kinderen werden opgepakt en wreed behandeld in de interneringskampen, terwijl ze wachtten op hun rechtsspraak (en meer dan regelmatig betekende dat wachten op de vrijspraak, veel gezinsleden hadden niets te maken met de praktijken van de man des huizes). Na de vrijlaten wachtte hen ook niet bepaald een hartelijk onthaal in de samenleving. Soms waren de huizen verkocht, hun plek vergeven… en hadden de gevangenen voor altijd de naam ‘fout’ te zijn geweest. Het is indrukwekkend geschreven, met soms schokkende gebeurtenissen. Het boek is voor het grootste deel gebaseerd op waargebeurde feiten, de bronnen staan achterin vermeld. Door de korte hoofdstukken kun je het boek makkelijk wegleggen (het kan je behoorlijk aangrijpen) en door de wisseling tussen het wrede heden en het ‘vredige’ verleden krijg je als lezer even een adempauze.

1 juli 2022

Eén van de beste oorlogsboeken voor jongeren sinds lange tijd

M’n hele leven heb ik al een enorme hoeveelheid boeken over de Tweede Wereldoorlog voorbij zien komen. In mijn jeugd waren het zonder uitzondering boeken over jonge en oude mensen die heldhaftig streden tegen de Duitse bezetter. Het geschetste beeld was enorm zwart-wit. Je was goed of slecht en een middenweg bestond er niet. In latere jaren durfden schrijvers de goeden ook wat minder mooi te maken, maar de slechteriken bleven slecht. Voor hen kon er geen sympathie bestaan.

Het nieuwste boek van Bianca Mastenbroek is dan ook een welkome stem binnen de jeugdliteratuur. Haar held is een Antje, de dochter van een NSB’er. We volgen haar zowel na de oorlog, wanneer ze samen met haar moeder in kamp Westerbork opgesloten zit, en gedurende de oorlog, waarin ze door de werkzaamheden en politieke ideeën van haar vader haar vertrouwde wereld in elkaar ziet storten.

Als lezer worstel je voortdurend met de vraag wie nu eigenlijk goed of slecht is. De misstanden in het kamp zijn heftig, en slechts een lidmaatschap bij de NSB is al voldoende om in het kamp te belanden. Maar je kunt je afvragen wie uiteindelijk de slechteriken zijn. Zijn het de mensen, die om verschillende redenen de kant van de vijand kozen, of zijn het de anderen, die in naam wellicht goed zijn, maar in daad zich beestachtig gedragen?

Bianca Mastenbroek is een zeer spannende schrijver, want zij is niet bang om heilige huisjes om te stoten. Waar anderen vaak zo politiek correct mogelijk willen schrijven, weigert zij zich hier aan te houden. Zij bekijkt mensen als individuen en daardoor geeft ze een veel realistischer beeld in haar historische verhalen. Persoonlijk vind ik haar daarom één van onze beste schrijvers. En ondanks dat haar boeken vaak aan de forse kant zijn, vlieg je met gemak door het verhaal heen.

★★★★★

Rubén Rodriguez da Silva, de kinderboekenspecialist van Libris.nl

22 juni 2022

Dit aangrijpende verhaal is gebaseerd op het leven van de zeventienjarige Antje Buursema, dochter van een hooggeplaatste NSB-er. Bianca Mastenbroek verdiepte zich in het verhaal van hoofdpersoon Antje, mw. Buursema, en schreef dit verhaal over haar leven tijdens en na de oorlog. Antje krijgt te maken met uitsluiting, treiteringen, honger, mishandeling. *bevat spoiler

Tijdens de oorlog kiest Antjes vader ervoor om bij de WA te gaan werken. Het blad Volk en Vaderland (VoVa) dat thuiskomt, is ‘eigenlijk’ voor Antjes moeder. Want vader mocht als ambtenaar geen lid zijn van de NSB, waardoor hij er moeder lid van maakte. Moeder heeft er nooit iets mee te maken willen hebben. Antje gebruikt het papier van VoVa voor de wc. ‘Ik ben blij dat u erop geabonneerd bent. Anders hadden we niets om onze billen mee af te vegen’.

Door de keuzes van haar stoere, sportieve vader, verliest Antje haar beste vriendinnen en heeft ze later wroeging over haar joodse vriendin, die rechtstreeks via Westerbork naar de gaskamer is gegaan. Door het gemis van vriendinnen, gaat ze meedoen met de Jeugdstorm, waardoor ze weer kan sporten en weer vriendinnen krijgt.

En zo belanden Antje en haar zieke moeder ná de oorlog in Westerbork, een kamp voor NSB’ers, waar ze heel slecht behandeld worden. Mannen scheren al hun haren weg (alle…) ‘Ik ben niet langer Antje, ik ben een kaal hoofd. Nummer 4328′. Haar moeder troost haar ‘Wij zijn hier door een fout beland, …). Ze slapen op stinkmatrassen, worden vernederd, geslagen, uitgehongerd.

Antje hoort in het kamp dat haar vader eigenlijk weg wilde bij de NSB. Maar hij heeft het niet gedaan. Antje en haar moeder zijn het slachtoffer van zijn keuzes. ‘Ik heb het gevoel dat de hele straat me nakijkt. Daar gaat Antje, de dochter van …

Op school heeft Antje geen leven meer. Ze heeft spijt dat ze vanwege haar vriendinnen naar de MULO is gegaan, terwijl ze ook naar de HBS had gekund. ‘Het spijt me dat ik te laat ben’. ‘Het spijt mij dat je gekomen bent’. (…) ‘Ik vis mijn jas van de grond. Alle knopen zijn eraf gerukt’.

In Westerbork, waar de mannen werken is de vernedering ook minstens zo erg. ‘Werk door. Schiet op, vuile NSB-rat. Nog een keer mijn kant op kijken en ik duw je kop in de drek’.

Dit boek kun je lezen als een grote aanklacht tegen het (ver-)oordelen van mensen. Na de oorlog hebben ‘gewone mensen’ geoordeeld over NSB-ers, of over mensen waarvan ze dachten dat ze bij de NSB waren. Waardoor de oorlog voor mensen als Antje en haar moeder nog heel lang doorgaat. Ook na Westerbork. Toen ze daarna familie ontmoetten, die geen familie meer wilde zijn.

En daarmee is dit boek ook een griezelig actueel boek geworden. Dagelijks wordt er via social media oordelen/meningen uitgestort over anderen. Als iemand door een rechter is geoordeeld, wordt die persoon, na het uitzitten van de straf, vaak ook weer door de samenleving geoordeeld. Daar zijn genoeg voorbeelden van bekend. Bianca Mastenbroek en de oude mevrouw Buursma hebben ons een dienst bewezen door dit verhaal door te geven en deze spiegel voor te houden.

Het boek wordt afgesloten met een verantwoording, bronnen en een dankwoord. ‘De belangrijkste persoon die ik wil bedanken is natuurlijk mevrouw B. Wat een eer was het om deze kranige vrouw te leren kennen. En dat ze het me toevertrouwde haar verhaal op te schrijven’.

Voor iedereen, van 15-95jr.

15 juni 2022

Een aangrijpende young adult-roman gebaseerd op ware gebeurtenissen. Mei 1945. De oorlog is voorbij, maar niet voor de zeventienjarige Antje Buursma. Als dochter van een hooggeplaatste NSB'er zit ze gevangen in kamp Westerbork. Daar wordt ze niet als mens, maar als nummer behandeld, en Antje vraagt zich af waar ze dit aan verdiend heeft. En misschien nog wel belangrijker: wat heeft haar vader in de oorlog misdaan? '4328' is in een strakke, directe stijl geschreven en neemt de lezer gemakkelijk mee in het verhaal. Voor lezers met interesse in verhalen over de Tweede Wereldoorlog, en over de grens tussen goed en kwaad. Bianca Mastenbroek (De Moer, 1975) is een Nederlandse schrijver. Ze schreef meer dan dertig boeken. Vanaf ca. 15 jaar. Geschikt voor YA.

NBD Biblion

1 juni 2022

Voor wie alles denkt te weten over de tweede wereldoorlog

Zeer indrukwekkend boek over de tweede wereldoorlog.
Over een periode waar ik nooit over heb nagedacht.
Na het lezen van dit boek was ik even in de war.
Joden en NSB leden die in één kamp wonen?
Dit verhaal over de tweede wereldoorlog was nieuw voor mij.
Het beschrijft het leven van een meisje dat 12 is als de oorlog begint. Die na de oorlog gevangen zit in kamp Westerbork, als dochter van een NSBer.
Het is prachtig beschreven en ook nog echt gebeurd.
Het is een boek dat je af en toe weg moet leggen omdat het zo heftig is, maar dat je tegelijkertijd weer pakt omdat het zo boeiend is.
Zeer bijzonder dat het gebaseerd is op ware gebeurtenissen.
Het meisje denkt dat haar vader goed is geweest in de oorlog als NSBer.
Het verhaal wisselt steeds Het ene moment ben je in de periode 40-45, het volgende hoofdstuk speelt zich af net na de oorlog.
Dit is zo’n boek waarvan je zou willen dat iedereen in je omgeving het leest omdat je erover wil praten.
Aan het eind van het boek is een lange verantwoording opgenomen. Dat is heel prettig maar ook heel confronterend.
Voor iedereen vanaf een jaar of 14.

23 mei 2022

In 4328. Dochter van een zwarthemd is een boek wat gebaseerd is op het verhaal van de nu 94-jarige Antje Buursma. Antje is een jaar of twaalf als de oorlog begint. In die tijd wisten kinderen bar weinig. Ja, dat het oorlog was en Antje weet dat haar vader meevecht in die vreselijke oorlog. Hoewel Antje jong is krijgt ze vanuit de oorlog van alles mee. Ze ziet wat een impact de oorlog heeft. Dat haar vader een hooggeplaatste NSB’er is komt Antje later achter, want als de oorlog eindelijk voorbij is begint die voor Antje en haar moeder pas echt. Ze worden opgepakt en gevangengezet in kamp Westerbork. De Joden die tot dusver hier gevangen zaten door de Duitsers zijn bevrijd en worden bewakers, samen met de mensen uit het verzet. De rollen zijn omgedraaid en dat verloopt allesbehalve vriendelijk, om het op zijn zachts uit te drukken. De vader van Antje mag dan fout zijn geweest in de oorlog, haar moeder en Antje hadden hier geen rol in. Toch worden ook Antje en haar moeder zwaar gestraft. Er gebeuren vreselijke dingen. Zo worden de mensen uitgehongerd, getreiterd en zijn er vele mishandelingen. Antje snapt er weinig van. Hoe kunnen zij en haar moeder worden gestraft voor iets wat zij niet hebben gedaan? En op zo’n manier nog wel. De grote vraag die dan ook bij Antje door haar hoofd blijft malen is wat heeft haar vader, die inmiddels is overleden, gedaan dat men Antje en haar moeder zo verschrikkelijk veel pijn doen, letterlijk én figuurlijk?

Boeken over de oorlog zijn er in grote hoeveelheden en ik heb er veel, heel veel gelezen, maar nooit las ik een boek wat deze kant van de oorlog belicht. De meeste verhalen over de oorlog gaan over de joden vervolging, Hitler en dat soort dingen. Wat er na de oorlog gebeurde is in de doofpot blijven hangen. Tot dit boek van Bianca Mastenbroek. Met 4328. Dochter van een zwarthemd geeft ze mensen als Antje een stem. Dit boek is gebaseerd op Antje haar verleden, hier en daar wat afgevlakt en aangevuld, het is deels biografisch en deels fictie. Dat Bianca hier helemaal is ingedoken blijkt als je het verhaal leest. Op respectvolle maar soms rauwe wijze wordt Antje haar verhaal verteld. Dot boek geeft je weer een andere kijk op die vreselijke oorlog, want hoe er om werd (en soms nog wordt) gegaan met mensen (lees; familie) van mensen die fout waren in de oorlog is zeker zo fout te noemen. Wederom heeft Bianca een prachtig boekwerk gemaakt die je de geschiedenis mee in neemt je kijk op dingen helemaal veranderd. Een echte must read, eigenlijk voor iedereen!

18 mei 2022

Bianca Mastenbroek schrijft weer een ontzettend mooi verhaal, over een vreselijk onderwerp. Haar verhalen zijn aantrekkelijk en duidelijk, ook voor jongeren, of eigenlijk voorál voor jongeren. Het ergste aan dit verhaal vind ik, dat als je hier niet naar op zoek gaat je het niet te horen krijgt. Ik persoonlijk, en misschien komt dat door mijn leeftijd, had van dit stuk geschiedenis nog nooit gehoord.

Als kleine voorbereiding op dit boek heb ik de documentaire ‘Oorlog in Westerbork’ gekeken. Een indrukwekkende documentaire waarin je dingen leert die je nooit geweten hebt. Zoals bijvoorbeeld dat de joden in april 1945 werden bevrijd van de Duitsers, maar kamp Westerbork nog niet mochten verlaten. Toen de ‘foute Nederlanders’ (waaronder dus de NSB’ers of familieleden daarvan) in Westerbork werden vastgezet, waren er niet genoeg mensen om ze te bewaken. Daarom werden de joden aangesteld als bewakers. Dus ineens waren de rollen omgedraaid. Hetzelfde geldt voor de mannen van de Binnenlandse strijdkrachten, mannen die tijdens de oorlog in het verzet hadden gezeten Ook zij waren nu ineens de bewakers van de mensen die hen hadden onderdrukt. Logischerwijs ging dat helemaal mis, dat kun je je wel voorstellen. Bizar om te weten toch? En maar weinig mensen weten dit dan ook.

Antje Buursma-Backx, een dame van 94 jaren jong, verteld over haar tijd in kamp Westerbork. Ze is de dochter van een hooggeplaatste NSB’er wanneer ze als 17 jarige gevangene wordt in kamp Westerbork (een jaar voor haar gevangenneming is haar vader overleden). Ze vraagt zich altijd af wat ze misdaan heeft, of belangrijker nog, wat heeft haar vader in de oorlog dan zo misdaan dat zij de mishandelingen, treiterijen en honger moet doorstaan. Samen met haar moeder en vriendin Grietje begint de horror in kamp Westerbork, en dat ze samen is met haar moeder en vriendin is meteen ook het enige positieve dat er nog te vinden is op deze vreselijke plek waar iedereen ineens kaal is.

Precies 5 jaar hiervoor ligt Antje nog in bed met vliegtuiggeluid boven haar hoofd. De oorlog is gekomen, en dat terwijl Hitler had gezegd Nederlandet rust te laten, de leugenaar. Antje haar vader vecht aan het front en ze kunnen weinig of geen contact met hem krijgen, wat de oorlog nóg erger maakt dan het al is. Augustus ’45 komt Antje er in het kamp achter dat haar vader dingen heeft gedaan, waar zij en haar moeder nu voor gestraft worden.

Wat vind ik van dit boek

Als eerste mag Bianca zichzelf weer op de schouder kloppen, want ook dit keer heb ik vol ontzag en beleving dit verhaal gelezen. Bianca geeft je een andere kijk in de tijd van de oorlog, en die daarna, een weinig belichte kant. Genade wordt er niet gegund, meteen aan het begin van het verhaal loop je met Antje mee het kamp in, en de innerlijke verwoesting tegemoet. Bianca kan de dingen zo levendig opschrijven, dat de rillingen over je rug lopen alsof je er zelf bij staat. De onzekerheid en de angst zitten meteen in het verhaal, is het niet de angst van het niet weten, dan is het wel de angst om wat er allemaal gebeurt. De verschillende verhaallijnen zijn makkelijk te onderscheiden, doordat er boven de hoofdstukken die over 1940 gaan een hakenkruis staat, en boven de hoofdstukken over 1945 niet. Wat ik ook mooi vind dat Bianca daarop let, is het taalgebruik. Het is bijvoorbeeld niet ‘gaaf‘ of ‘cool‘, maar zoals vroeger werd gezegd ‘mieters‘, en dat zorgt er toch ook weer extra voor dat het verhaal bij jou als lezer echt binnenkomt zoals bedoeld is. Ook de psychologische terreur ontbreekt niet in het verhaal, een verhaal verweven met waarheden… gruwelijke waarheden. List en bedrog zijn 2 woorden die de hele tijd door mijn hoofd suizen, mannen liegen tegen hun vrouwen, en kinderen weten al helemaal niks totdat het te laat is. Het is allemaal zo onwerkelijk om te lezen, helemaal als Antje ineens naar mijn stad (Alkmaar) is gevlucht om te overleven, dan wordt het nog meer een werkelijkheid omdat je iets herkent. Het einde van het verhaal is werkelijk hartverscheurend, Antje die nergens iets aan kan doen, of überhaupt een klein beetje snapt wat er allemaal achter haar rug om gebeurd is waardoor ze gestraft is. En zelfs nu, na haar straf nog gestraft wordt, heel naar om te lezen. Bianca heeft het verhaal om Antje haar waarheid en feiten heen af en toe ietsjes mooier gemaakt dan het was, en dat is maar goed ook.

Verantwoording en toelichtingen

Bianca vertelt ook ‘we moeten ook voor ogen houden dat het voor 70% op herinneringen is gebouwd die al 75 jaar de kans hebben gekregen om te vervagen of te vervormen‘. Bianca heeft naar eer en geweten dit verhaal door en om de feiten heen gewoven. De overige 30% is niet zomaar door Bianca verzonnen, maar gebaseerd op gedegen research. Dat vind ik dus zo ontzettend mooi aan de verhalen van Bianca, ze verzint nooit zomaar iets, maar verweeft feiten vanuit herinneringen en research door elkaar en aan elkaar om daarvan een boek te creëren.

En de juiste keuzes, zoals Bianca zich in haar nawoord afvraagt, heeft ze in mijn ogen zeker gemaakt. Het is weer een geweldig, gruwelijk maar ook mooi en onthullend verhaal geworden.

Ik dank jou Bianca, maar zeker (en misschien zelfs wel voorál) mevrouw Antje Backx-Buursma voor dit verhaal. Gevuld met feiten en waarheden waar de meeste mensen niet eens van af weten. Het geeft iedereen die dit leest, weer een andere of een nieuwe kant van het verhaal dat oorlog heet. En ja, ook deze verhalen mogen gehoord worden. Ik voel me er bijna een beetje boos over dat deze verhalen niet zo ‘bekend’ zijn als alle andere verhalen over de oorlog. Als je er niet naar zoekt weet je dit niet, en dat is wel heel erg, want ook dit is een stuk geschiedenis.

Vergeet ook zeker niet de verantwoording achterin het boek te lezen, want daarin leer je nog meer, en krijg je ook meer achtergrond informatie te lezen en te zien. Ontzettend belangrijk en interessant.

11 mei 2022

Deze meivakantie las ik het boek 4328. Dochter van een Zwarthemd. Het gaat over een meisje van zeventien dat na WOII wordt opgesloten in kamp Westerbork, omdat haar vader bij de NSB zat. Een aangrijpend verhaal, want ook zij wordt flink vernederd.

Het boek is fictie, maar wel gebaseerd op het waargebeurde verhaal van Antje Backx-Buursma. De auteur van het boek, Bianca Mastenbroek, interviewde haar over haar leven en schreef naar aanleiding daarvan dit boek. Het verhaal speelt zich zowel af middenin de Tweede Wereldoorlog en erna. In de oorlog ziet ze steeds meer de impact van de keuzes van haar vader. Maar vooral na de oorlog is ze zich er heel bewust van. In kamp Westerbork is ze een nummer en wordt ze uitgehongerd, mishandeld en getreiterd. Haar hele leven draagt ze de last van de keuzes van haar vader mee. Ze werd altijd als “de NSB’er” gezien, terwijl het haar vader was die deze keuze maakte. Zij was zelf minderjarig in de oorlog, maar toch wordt ze gestraft.

Je hoort er weinig over, de tijd na WOII en hoe NSB’ers werden gestraft. Natuurlijk moest er berechtiging komen, maar ook voor hun kinderen? Kinderen zijn altijd slachtoffer van de keuzes van hun ouders, maar moesten ze dan ook gestraft? Ik vind van niet en zeker niet op de wijze waarop dat is gebeurd na de oorlog. De Nederlanders zochten een schuldige na alle ontberingen en kwamen uit bij de NSB. In het boek lees je (deels) welke gruweldaden in de kampen na de oorlog zijn begaan. Ik vind het heel belangrijk om (geschiedenis)verhalen vanuit meerdere kanten te bekijken. Je leest het vanuit Antje en kunt je dan ook goed inleven. Ik moest even wennen aan de schrijfstijl met vaak wat kortere zinnen. Maar eenmaal gewend, las het vlot en was het spannend.

7 mei 2022

Bianca Mastenbroek heeft als auteur van historische jeugdromans over diverse historische onderwerpen interessante en goede boeken geschreven. Zo portretteerde ze het leven en werk van Jheronimus Bosch op originele wijze door zijn gedachtewereld te koppelen aan Faye, een meisje dat vijfhonderd jaar later leeft en in mensen die ze tegenkomt duivels meent te herkennen. Voor haar boek ‘Hendrick, de Hollandsche indiaan’ ontving ze in 2019 zowel de Thea Beckmanprijs voor de beste historische jeugdroman van het jaar als de Jonge Beckman, een prijs die wordt toegekend door een panel van jonge lezers.

Haar nieuwste boek ‘4328. Dochter van een zwarthemd’ vertelt het levensverhaal van Antje Buursma, die opgroeit in een gezin waarvan de vader actief lid is van de NSB. Het boek is gebaseerd op ware gebeurtenissen. Antjes vader, een overtuigd nationaalsocialist, was een vooraanstaand figuur binnen de WA in het noorden van Nederland. Hij werd in juni 1944 tijdens een huiszoeking in Onstwedde door verzetsstrijder Dirk de Ruiter doodgeschoten en later in Assen met veel ceremonie begraven. Antje zelf was lid van de Jeugdstorm, de jeugdbeweging van de NSB, en bracht voor haar vader in Assen het partijblad van de NSB, Volk en Vaderland, rond.

Je zou het verhaal dat Mastenbroek heeft geschreven over het leven van Antje tijdens en kort na de Tweede Wereldoorlog feitelijke fictie kunnen noemen. Over het algemeen volgt Mastenbroek het leven van Antje nauwgezet, maar ze heeft om er een spannend en goed lopend verhaal van te maken enkele aanpassingen gedaan. Dat maakt voor de strekking van het verhaal niet veel uit. Mastenbroek laat op indringende wijze zien hoe een jong en redelijk naïef meisje wordt meegezogen in de wereld van haar vader. Als in Assen bekend is dat haar vader een hoge functie binnen de WA vervult, raakt Antje haar vrienden kwijt en is ze zelfs bij verschillende familieleden niet meer welkom. Om uit haar sociale isolement te komen, wordt ze lid van de Jeugdstorm. Als ze in het uniform van de Jeugdstorm over straat gaat wordt ze uitgescholden, van haar fiets getrokken en wordt er zelfs aarde in haar mond gestopt. Op school bejegenen klasgenoten, leraren en de conciërge haar agressief.

Het boek heeft twee verhaallijnen. De ene verhaallijn begint in mei 1940, de andere in mei 1945. De eerste verhaallijn gaat over het leven van Antje tijdens de oorlog; de tweede verhaallijn over haar leven in kamp Westerbork, waar ze na de oorlog als dochter van een vooraanstaand NSB’er wordt opgesloten. Kenmerkend voor het werk van Mastenbroek is haar expliciete stijl. Enkele scènes in het boek, bijvoorbeeld over de mishandeling van een zwangere vrouw in Westerbork, zijn pittig en zouden de lezer kunnen afschrikken. Aan de andere kant laat Mastenbroek met deze wijze van schrijven zien dat het er tijdens en na de oorlog stevig aan toe ging en dat de haat tegenover NSB’ers groot was.

Naast expliciet is de stijl van Mastenbroek ook uitgebreid te noemen. Ze neemt de tijd om het levensverhaal van Antje over het voetlicht te brengen en dat geldt ook voor het samenbrengen van de twee verhaallijnen. Een voorbeeld hiervan is de dood van haar vader. Als hij is doodgeschoten komen er mensen in uniform aan de deur om dit aan haar en haar moeder te vertellen, maar ze kent de achtergrond van de dood van haar vader niet. Pas in het kamp, je bent als lezer dan al ver gevorderd in het lijvige boek, leert ze stukje bij beetje de aanleiding kennen. Dan ziet ze ook in dat haar vader thuis een romantisch verhaal over zijn werkzaamheden vertelde; in de praktijk was hij een kille jager op zoek naar verzetslui en onderduikers.

Het interessantste aan het boek is dat je als lezer worstelt met je gevoelens voor Antje. Op voorhand ben je niet geneigd om veel sympathie te voelen voor de dochter van een NSB’er die zelf ook gelooft dat deze beweging opkwam voor de belangen van de Nederlanders; een dochter ook die zelf enthousiast lid is van de Jeugdstorm en trots haar speldje van deze organisatie draagt. Maar je leest een boek niet uit als je je niet kunt verplaatsen in de hoofdpersoon. Er moet tijdens het lezen iets van herkenning zijn, een connectie met het leven en de gedachten van Antje. En dat lukt Mastenbroek. Als Antje in het kamp zit vraag je je als lezer af of de wrede behandeling die haar ten deel valt wel gerechtvaardigd is. Je kunt namelijk niet zeggen dat dit 16-jarige meisje een grote collaborateur was. Je krijgt het gevoel dat ze moet boeten voor de daden van haar vader. Dat is ook zo in de andere verhaallijn. Haar Joodse klasgenootje Milly moet van school en dat wordt haar in de schoenen geschoven. Antje wordt gepest en raakt geïsoleerd. Als lezer voel je dan met haar mee en je begrijpt haar loyaliteit richting haar vader, terwijl je Antje ook een zekere mate van naïviteit verwijt. Daarmee roept het boek vergelijkbare gevoelens op die ik had toen ik ‘Oorlog zonder vrienden’ van Evert Hartman las. In dat boek wordt Arnold, de zoon van een fanatiek NSB’er, gevolgd. Arnold ervaart hetzelfde sociale isolement als Antje en ook in dat verhaal krijg je sympathie voor de hoofdpersoon.

‘4328. Dochter van een zwarthemd’ is een interessante YA-roman die grote thema’s niet schuwt en je als lezer confronteert met je eigen ideeën en opvattingen over onderwerpen als goed en fout, loyaliteit en vriendschap. Een boek dat leerlingen in de midden- en bovenbouw van het voortgezet onderwijs zal aanspreken en een mooie aanvulling vormt op het brede palet van historische jeugdromans over de Tweede Wereldoorlog.

7 mei 2022

Dit boek gaat over de periode na de oorlog, waar Nederland haar bevrijding vierde. Werden mensen gestraft voor de dingen die ze tijdens de oorlog verkeerd hadden gedaan. Hele families van NSB'ers werden gestraft voor dingen waar ze zelf geen weet van hadden. Dit boek verteld het verhaal van één van hen. Hoe het voor haar was ten tijden van de oorlog en daarna.
Soms heb je van die verhalen waar je doorheen vliegt, dat is dit verhaal niet. Niet omdat het geen goed verhaal is, maar omdat het zoveel aangrijpende gebeurtenissen bevat dat je er af en toe wel even bij stil moet staan. Je kunt niet bevatten hoe het er in die tijd aan toe is gegaan. De hoofdstukken hebben een fijne lengte, er zijn twee verhaallijnen in het verhaal die per hoofdstuk door elkaar lopen. De ene is van ten tijde van de oorlog en de andere is van toen ze op kamp Westerbork zat. De afwisseling van die verhalen is wel fijn, daardoor komt er wat lucht in het verhaal. Dit is een van de weinige verhalen die verteld zijn door iemand die na de oorlog nog opgepakt is. Het is goed dat ook deze kant van de oorlog belicht wordt, helemaal omdat er steeds minder overlevende zijn die hun verhaal kunnen doen.
Achterin het boek is de verantwoording te lezen. Waarbij de rol van mensen die in het boek genoemd worden extra wordt belicht. Het verhaal is voor 70% waarheid, de rest is er bij gebracht om het tot een goed verhaal te krijgen. Dit komt het verhaal zeker ten goede aangezien mevrouw Backx-Buursma na 75 jaar nog erg veel informatie weet te geven, de aanvullende informatie heeft de schrijfster gekregen door archieven en publicaties te lezen.
Het boek is een echte aanrader voor 15+ jaar er komen zoveel schokkende gebeurtenissen aan bod, dat dat de ondergrens is. Het is een historisch verhaal dat ook nu nog actueel is.

27 april 2022

Indrukwekkend en confronterend

Als je in de Tweede Wereldoorlog bij de NSB zat, was je fout. Of je al lang voor de oorlog lid was en nooit lid af was geworden, of dat je actief met de Duitsers samenwerkte en landgenoten verried of nog erger, maakte aan het eind van de oorlog niet uit, althans, niet in eerste instantie in interneringskampen zoals Westerbork. Daar werden alle “slechteriken” op een hoop gegooid. Als nageslacht van een NSB’er was je ook fout, zelfs als je nog jong was, geen weet had van wat er allemaal speelde en al helemaal geen invloed kon uitoefenen op wat je ouders deden. Antje Buursma was zo’n kind. 4328, dochter van een zwarthemd vertelt haar verhaal.
Het begint met een hoofdstuk waarin Antje, samen met een hoop anderen, naar kamp Westerbork loopt. Enkele dagen later wordt zij daar achttien. Er zijn steeds afwisselend enkele hoofdstukken die zich bij de barakken afspelen, en hoofdstukken die laten zien hoe het Antje tijdens de oorlog verging. Achter de nummers van deze laatste hoofdstukken staan hakenkruizen, iets wat ik confronterend vond, maar eigenlijk is de inhoud van het boek pas echt schokkend.
Voor de oorlog is Antje bevriend met Roelie, Tiny en de joodse Milly. Wanneer Antjes vader trots in zijn zwarte uniform van de WA door de stad gaat, willen Antjes vriendinnen en veel andere mensen niets meer van haar weten. Antje houdt van orde, structuur, duidelijke regels, sporten, marcheren en zingen; zaken die ze allemaal vindt bij de Jeugdstorm. Ook heeft ze het er gezellig, want de andere kinderen van NSB’ers kotsen haar niet uit. De jongensverslinder Grietje wordt nu haar vriendin.
Ze vindt het wel vervelend dat de Nederlandse vlag, die bij de Jeugdstorm altijd wordt gehesen, wordt vervangen door de nazivlag, maar die hangt nu eenmaal overal. De leden doen ook goede dingen, zoals Sinterklaascadeaus regelen voor arme mensen en boeren helpen bij het oogsten.
Antjes moeder en Grietje belanden ook in Westerbork, waar zij een hoop ellende meemaken. De lezer leert wat Antje door de honger bereid is om te eten, wat zij soms (bijna) doet uit zelfbehoud, dat ze als beesten worden behandeld. Zoals Antje het zelf in het boek verwoordt: “Sinds vader voor de WA ging werken, word ik als uitschot behandeld, daar ben ik aan gewend. Als beest behandeld worden zal ook wel wennen, maar ik wil geen beest worden.” Aan het eind van het boek heb je Antjes belevenissen van tijdens de oorlog en haar verblijf in Westerbork meegemaakt. In werkelijkheid heeft deze periode Antjes hele leven beïnvloed, ze bleef altijd die dochter van een NSB’er.
Na Antjes verhaal komt een stukje verantwoording van de schrijfster. Zo leer je (deels) hoe het Antje verder vergaan is, waar Bianca Mastenbroek haar research deed, en dat het boek ongeveer 70% exact waargebeurd is, en 30% aangevuld met andere waargebeurde of realistische zaken.
Alles samen is het een ontzettend goed boek geworden. Indrukwekkend en confronterend. Een aanrader!

★★★★★

Trenke Riksten-Unsworth op Hebban

22 april 2022

HEFTIG EN BOEIEND VERHAAL

Een boek over de Tweede Wereldoorlog kan bijna niet meer origineel zijn. Toch is Bianca Mastenbroek erin geslaagd om de lezer mee te nemen in een bijzonder en heftig verhaal over een wat minder belichte kant van de oorlog: het lot van 'foute' Nederlanders in en na de Duitse bezetting.
Dochter van een Zwarthemd gaat over Antje Buursma. Haar vader is lid van de NSB en gaat werken voor de WA. In Antjes ogen wil haar vader op deze manier strijden voor zijn landgenoten. Hij keert zich daarbij af van nazistische ideologieën en de Duitse bezetting. Wat is daar verkeerd aan?
Antje krijgt al snel te maken met de gevolgen van haar vaders keuzes. Niet alleen tijdens de bezetting, ook na de oorlog werken deze door: als het land bevrijd is, wacht een groep ex-NSB'ers opsluiting en het tribunaal.

Bianca Mastenbroek vertelt afwisselend over de periode na de bevrijding, als Antje met haar moeder geïnterneerd zijn in Westerbork, en over aanloop daarnaartoe en de keuzes van haar vader en Antje zelf.
Dat is heel mooi gedaan, je wordt meegenomen in de gedachtewereld van Antje, beleeft de gruwelen mee, ervaart haar eenzaamheid. Het is vooral knap dat Bianca het verhaal gewoon vertelt zoals het was, zonder oordeel. Als lezer krijg je de kans om, vooral na de uitgebreide verantwoording, zelf uit te maken of Antje en haar vader schuldig waren.
Bijzonder is ook dat de hoofdpersoon nog leeft. Haar input en de goede research van de schrijver maken het boek heel authentiek en geloofwaardig. Zeker een aanrader!

★★★★★

Suzanne Wouda op Hebban